PSA چیست ؟
يك دانشمندان بيوشيميست به‌نام دكتر «تي ‌مينگ ‌سو» به طورجدي در دهه 1970 ميلادي به تحقيق دربارة كشف ماده‌اي كه از سلول‌هاي پروستات ترشح مي‌شود، پرداخت. او در سال 1979 موفق شد يك ماده قندي- پروتئيني (گليكوپروتئين) كه عملكردي شبيه به آنزيم دارد و توسط سلول‌هاي غده پروستات ترشح مي‌شود را پيدا كند و آن را آنتي‌ژن اختصاصي پروستات (PSA) ناميد.

اهمیت PSA در چیست ؟
نتايج اوليه تحقيقات دكترمينگ بيانگر اهميت بالقوه آنتي‌ژن اختصاصي پروستات درموارد باليني بودند و نشان دادند كه اگرچه آنتي‌ژن اختصاصي پروستات ماده‌اي است كه به طور طبيعي از سلول‌هاي پروستات ترشح مي‌شود ولي اندازه‌گيري آن در خون مي‌تواند نقش بسيار مهمي در تشخيص سرطان پروستات داشته باشد.
با توجه به اثر بسيار مهم آنتي‌ژن اختصاصي پروستات در شناسايي زودرس مشكلات پروستات، اداره غذا و داروي آمريكا (FDA) در سال 1986 آن را به عنوان يك آزمايش مرسوم براي سرطان پروستات مورد تأييد قرار داده آزمايشي كه امروزه پزشكان آن را به طور طبيعي براي بسياري از مردان 50 سال به بالا تجويز مي‌كنند. با توجه به شيوع فراوان سرطان پروستات در جهان، بسياري از مراكز پزشكي انجام آزمايش آنتي‌ژن اختصاصي پروستات یا همان PSA را به منظور غربالگري زودرس سرطان پروستات را توصيه كرده‌اند.

درحال طبیعی PSA چکار میکند؟
به طور طبيعي توسط سلول‌هاي پروستات به داخل مايع مني ترشح مي‌شود و نقش مهمي در سيالي  بودن آن دارد. همين سياليت مايع مني است كه اين اجازه را به اسپرم مي‌دهد تا به راحتي در داخل آن حركت كند. در واقع عمده آنتي‌ژن اختصاصي پروستات ترشح شده به داخل مايع پروستاتي (كه قسمتي از مايع منی را تشكيل مي‌دهد) رفته و مقدار كمي از آن به داخل خون مي‌رود. در واقع،ميزان اين آنتي‌ژن در مايع پروستاتي بسيار بيشتر از ميزان آن در خون است. 
در واقع هر چه تخريب پروستات بيشتر باشد،نشت آنتي‌ژن اختصاصي پروستات به داخل خون هم بيشتر خواهد بود. مقدار طبيعي آنتي‌ژن پروستات در بدن به طور كلي آزمايشگاه‌ها مقدار طبيعي آنتي‌ژن اختصاصي پروستات بر اساس نانوگرم در هر ميلي‌ليتر از خون محاسبه مي‌کنند. 
البته دانشمندان متوجه شده‌اند كه مقدار اين ماده با بالا رفتن سن افزايش پيدا مي‌كند و به همين دليل در هر سني ميزان خوني خاصي به عنوان مقدار طبيعي در نظرگرفته مي‌شود.

در چه موارد دیگری غیر از سرطان پروستات ،PSA بالا می رود؟
در اثر مواردي همچون عفونت و التهاب پروستات (پروستاتيت)، بزرگ شدن خوش‌خيم غده پروستات، استرس، دوچرخه سواري شديد قبل از انجام آزمايش و ... افزايش پيدا كند. بزرگ شدن خوش خیم پروستات ،دستکاری  پیشابراه و عفونت ها. در این میان افتراق بین بزرگ شدن خوش خیم پروستات مشکل تر و مساله سازتر از حالات دیگر است  علاوه بر اين، دانشمندان متوجه شده‌اند كه تنها 30-25 درصد از مرداني كه سطح آنتي‌ژن پروستاتي بالايي دارند به سرطان پروستات مبتلا هستند. از طرف ديگر، تحقيقات اخير نشان داده‌اند كه برخي موارد نظير هورمون درماني يا مصرف داروهايي نظير فيناسترايد مي‌تواند به طور كاذب مقدار آنتي‌ژن اختصاصي پروستات را تا حتي 50 درصدكاهش دهند. 
مي‌دانيد كه فيناسترايد دارويي رايج براي درمان طاسي مردانه است. اما متخصصين به افراد مصرف كننده فيناسترايد توصيه مي‌‌كنند كه حتماً پزشك خود را از مصرف آن ‌آگاه كنند تا پزشك بتواند با توجه به شرح حال و ساير علائم تفسير درستي از وضعيت پروستات بيمار به دست بياورد.

چه مواقعی باید آزمایش PSA را انجام داد؟
دستورالعمل‌ انجمن پزشكان آمريكا انجام آزمايش ساليانه آنتي‌ژن اختصاصي پروستات همراه با معاينه پروستات توسط پزشك را در هر سال براي مردان بالاتر از 50 سال ضروري مي‌داند.
اين دستورالعمل‌ به مرداني كه داراي سابقه خانوادگي پروستات هستند توصيه مي‌كند كه غربالگري را از سن 45 سالي شروع كنند. مواردي كه آزمايش آنتي‌ژن اختصاصي پروستات مقادير بين 4 تا 10 نانوگرم در هر ميلي‌ ليتر خون را نشان دهد، به عنوان موارد مشكوك در نظر گرفته شده و توسط سونوگرافي از طريق مقعد و در صورت لزوم، با نمونه‌برداري از بافت پروستات مشاهده در زير ميكروسكوپ‌ بررسي مي‌شوند.

مقدار طبیعی PSA چقدر است ؟
محدوده PSA نسبت به سن
سن 49-40 : صفر تا 2.5
سن 50-59 : صفر تا 3.5
سن 69-60 : صفر تا 4.5
سن 79-70: صفر تا 6.5

آزمایشهای تکمیلی برای افزایش اختصاصی بودنPSA چیست ؟
سطح سرمی PSA سرم , تحولی را در تشحیص سرطان پروستات پدید اورده است وهمراه با معاینه رکتال و نمونه گیری از طیق پیشابراه , بصورت یکی از اقدامات استاندارد و ضروری تشخیص سرطان پروستات در آمده است , با اینحال PSAبرای سرطان پروستات اختصاصی در موارد دیگری که در بالا گفته شد نیز افزایش می یابد:. بدین منظور از پارامتر های دیگری استفاده می شود که عبارتند از :1- سرعت افزایش PSA 2- دانسیته PSA( مقدار PSA نسبت به اندازه پروستات ) , 3- تعدیل نسبت به سن بیمار و 4 - نوع PSA یعنی آزاد یا متصل به پروتئین :

اگر سرعت افزایش زیاد باشد ( 75/0 نانوگرم در میلی متر در سال) بیشتر به نفع وجود سرطان می باشد. آزمایش باید در همان آزمایشگاه و حد اقل به فاصله 18 ماه تکرار شود
نسبت PSA به حجم غده پروستات دانسیته PSA نامیده می شود که اگر بیش از 1/0 یا 15/0 باشد , نیاز به بیوپسی را مطرح می نماید. ارزش پیش گوئی کننده مثبت دانسیته PSA هنگامی افزایش می یابد که سطح PSA بالاتر از 4 نانو گرم در میلی لیتر باشد.
تعدیل PSA نسبت به سن مطابق اطلاعاتی که در بالا ارائه شد انجام می شود. این امر باعث افزایش حساسیت تست در بیماران جوانتر و اختصاصی تر شدن تست در بیماران مسنتر می گردد
در بیماران مبتلا به سرطان پروستات , درصد PSA آزاد کمنر از بیماران مبتلا به بزرگ شدن خوش خیم می باشد ( کمتر از 25 درصد ) .